Bielsko-Biała
Bielsko-Biała(ok. 340—400 m), miasto pow. nad Białką; Dl 76 000 mieszk. do 1951 r. stanowiło dwa miasta, należące do woj. katowickiego (Bielsko) i krakowskiego (Biała). Hotele: „Podorłem”, ul. Dzierżyńskiego nr 46c, tel. 60-81,105 MN; „Beskid”,ul. Piastowska nr 1, tel. 51-37, 55 MN; „Pod Pocztą”, ul. 1 Maja nr 4, tel. 24-53 MN; „Prezydent”, ul. Lenina 12, tel. 30-18; i Dom Wyc. PTTK, ul. Krasińskiego nr 38, tel. 53—99, 140 MN; schr. szkolne, ul. Piastowska róg ul. Findera, tel. 25-74, 25 MN; BP. Orbis, ul. Lenina nr 9, tel. 872-39. Siedziba ruchliwego i zasłużonego dla zagospodarowania Beskidu Śląskiego Oddz. PTTK, ul. Piastowska nr 3, tel. 36-48, Beskidzkie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, ul. Piastowska nr 3, tel. 36-11. 2 teatry (Teatr Polski i Państw. Teatr Lalek), 3 kina, Studium Filmów Rysunkowych, Miejska Biblioteka Publiczna, muzeum, dw. PKS w pobliżu st. kol. Bezpośrednie połączenie PKS z Cieszynem, Czechowicami, Gliwicami, Katowicami, Krakowem, Międzybrodziem, Skoczowem, Straconką, Szczyrkiem, Wadowicami i Żywcem. 2 linie tramwajowe (przyst. przed st. kol.): jedna długości 4800 m (ok. 25 min.) do Parku Ludowego (dawniej Cygański Lasek), druga długości ok. 2300 m do Aleksandrowie. Bielsko-Biała jest drugim po Łodzi co do wielkości centrum przemysłu sukienniczego, ma silnie rozwinięty przemysł maszyn włókienniczych, metalurgiczny, papierniczy, chemiczny, drzewny i spożywczy. Początki miasta sięgają XII w. Jego zalążkiem było grodzisko, którego pozostałością są ślady fosy i wału na zach. od pn. krańca miasta, tuż przy granicy przedmieścia Górne Bielsko, ok. 1/2 km od przyst. kol. o tejże nazwie. Dziś znajduje się tu kościół i plebania ewangelicka, szkoła i zabudowania. Ludność nazywa to miejsce: Stary Wał lub Wał Pogański. Wokół grodziska skupiali się niegdyś tkacze, którzy bielili płótno na polach, od czego pochodzi nazwa Bielisko, skrócona później na Bielsko. W XIII w. powstała na pd. od grodziska osada, która już z początkiem XIV w. była miastem. Jego mieszkańcy, obok warzenia piwa i wyszynku wina, zajmowali się wyrobem płótna i sukiennictwem, które z biegiem czasu stało się głównym źródłem dochodów Bielszczan. Na przełomie XVII i XVIII w. powstała na pr. brzegu Białej osada rzemieślnicza, Biała, podniesiona do rzędu miasta w 1723 r. przez Augusta II. Państwo bielskie należało pierwotnie do księstwa cieszyńskiego, od którego odpadło z powodu książęcych długów. Wacław II, ks. cieszyński sprzedał je najpierw Kasprowi Wilczkowi, a choć później znalazło się na krótko w rękach syna księcia Fryderyka Kazimierza, to w 1572 r. jest już własnością Promnitza, właściciela Pszczyny, a w dziesięć lat później Schaffgotscha potentata znanego z dziejów Dolnego Śląska i Chojnika. Następnym panom stał się słowacki szlachcic Jan Sunegh, a później Stefan, których nazwiska spotykamy w dziejach sporu z księżną cieszyńską i w dziejach zbójnictwa beskidzkiego. Suniokowie — gdyż tak ich nazywano — nie utrzymali państwa bielskiego długo, z rąk jego nowego nabywcy Haugwitza kupił je nieślubny syn Augusta II Aleksander Sułkowski — założyciel Aleksandrowie — i z tą magnacką familią łączy się zamek na Wzgórzu Bielskim. Rozwijającemu.się tymczasem świetnie rzemiosłu sukienniczemu, zadały cios zmiany w produkcji sukna, zapoczątkowane w 1806 r. sprowadzeniem pierwszej maszyny tekstylnej, a w 1825 r. pierwszej maszyny parowej, przez fabrykanta Jankowskiego. Doprowadziło to do ostrych starć i zatargów między robotnikami, coraz bardziej przeobrażającymi się w świadomą swoich praw klasę robotniczą, a fabrykantami i wywołało pierwszy strajk (1872) i rozruchy (1890). Z zabytków wymieńmy przede wszystkim dawny zamek Sułkowskich, zawdzięczający wzniesienie i rozbudowę ks. cieszyńskiemu Wacławowi (XV w.); uległ ponownej przebudowie za Suneghów (XVII w.) i za Franciszka Sułkowskiego (XVIII— XIX w.). Najstarsze jego części pochodzą z XV w. Są to gotyckie części murów, zbudowane z kamienia łamanego, występujące od pn. w piwnicach i na parterze. Znajdują się tu mury o grubości 2 1/2 m, spięte sklepieniem kolebkowym lub o łuku zaostrzonym. Mapa księstwa oświęcimsko-zatorskiego z 1563 r. daje obraz zamku górującego dwiema wieżami nad miastem i otoczonego murami. Dzisiejsza budowla nie przypomina swym wyglądem interesującej przeszłości, chociaż w swych lochach kryje na pewno niejeden ciekawy szczegół. Cennym zabytkiem jest murowany gotycki kościół w Starym Bielsku. Wzniesiony w 1169 r. i przebudowany w XIV w. posiada piękny ołtarz tryptykowy z 1500 r. będący świetnym przykładem malarstwa krakowskiej szkoły cechowej. Dużą wartość mają także odkryte freski oraz stalle z XVI w. Od st. kol. do Starego Bielska ok. 3A g. Można podjechać tramwajem. Miasto ma kilka stylowych kamieniczek, niektóre z nich z arkadowymi podcieniami i malownicze zaułki, w pobliżu rynku. W Białej kościół paraf, w obecnej postaci z 2 poł. XVIII w., ma ciekawą rokokową ambonę w kształcie łodzi i chrzcielnicę z końca XVIII w. Kościół ewangelicki z końca XVIII w. Bielsko-Biała jest PW dla licznych przechadzek i wycieczek, przy czym główny początkowy węzeł szlaków znajduje się w Parku Ludowym. Dojazd tramwajem do końcowego przystanku, gdzie PW na Klimczok (nr 68, 69, 70, 73). W należącej do miasta Straconce (dojazd aut.) znajduje się PW na Hrobaczą Łąkę (nr 241, 242), Magurkę (nr 231, 232); z Białej PW koło kościoła na Hrobaczą Łąkę (nr 242).
