Kraków — Zubrzyca Górna
Kraków — Zubrzyca Górna; ok. 104 km; 3 g.; 1 kurs D43 w okresie letnim; do Jabłonki 2 kursy dziennie przez cały rok. Trasa wiedzie do Zaborni tak samo jak pod D42. Od Zaborni szosa biegnie na pd. zach. działem między doi. Raby i Skawy, którą osiąga koło Spytkowic. Znajdujemy się teraz na starym trakcie zw. drogą solną na Węgry i na Orawę, od której dzieli nas Pasmo Podhalańskie. Szosa wyszukawszy najniższą w nim przeł. Beskid, zw. także Spytkowicką obniża się przez Podwilk w doi. Czarnej Orawy i nią dociera do Jabłonki. Tu zmieniamy kierunek i zawracamy ku pn. znowu w stronę gór, w głąb doi. Zubrzycy, przyciągani piękną sylwetką Babiej Góry, dominującą nad Orawą. Rokiciny (D26). Przyst. PKS w dolinie ok. 1 km od przyst. kol. i dolnego końca wsi. Raba Wyżna (D26). Przyst. PKS odl. od wsi ok. 11/2 km. Spytkowice (500—670 m), długa ponad 10 km wieś nad górną Skawą, liczącą ok. 3000 mieszk. Sklep, bar, ośrodek zdrowia. W centrum wsi drewniany kościół paraf, z 1758 r. zbudowany na zrąb, otoczony ogrodzeniem z okrąglaków z dwiema bramkami nakrytymi gontowymi daszkami. Wewnątrz portrety fundatorów kościoła Romana Sierakowskiego i jego żony, pochodzące z 1 poł. XVIII W. i późnobarokowy posąg Chrystusa z XVIII w.; przy kościele dzwonnica z 2 poł. XVIII w. konstrukcji zrębowej, o pochyłych ścianach z izbicą oddzieloną gontowym daszkiem. Na wieży cebulasty hełm również pokryty gontem. Na przeł. Beskid tuż koło szlaku niebieskiego (nr 219 i 221) parterowa karczma z XVIII w. Jesteśmy na ważnym i ludnym dawniej trakcie handlowym, na drodze, która wiodła za granicę. Oto jak wspomina to podróżnik sprzed studwudziestu laty, Pietrusiński: ,,Odtąd szosa podnosić się zaczyna. Jedziesz pod wzgórze ,,Beskid” zwane. Zza lasu jodłowego i smerekowego wybiegają naprzeciw ciebie 2 karczemki, a na szczycie wzgórza jest słup graniczny. To już Węgry. Karczma na lewo galicyjska; karczma na prawo węgierska. Nie widzisz obsypujących Cię strażników, bo już spostrzegasz Tatry. …Już ci podpisano paszport, jużeś wewnątrz Królestwa Węgierskiego. Ale nie bój się, nie usłyszysz tu ani słowa po węgiersku. Babia Góra, za którą się słońce spuścić kwapi, cala dookoła otoczona jest dziatwą polską…” Podwilk (650—700 m), duża wieś orawska, ok. 1500 mieszk., zw. dawniej Orawką pod Wilkiem, od założyciela sołtysa Feliksa Wilczka (założona w 1585 r.) lub Wielkim Ondrcjowskim. Warto zwrócić uwagę na kościół z 1767 r. z ciekawym reliefem wewnątrz oraz na dawny drewniany dworek Divekych, węgierskiej rodziny, osiedlonej od przeszło 200 lat. Dworek z 1780 r. przebudowano w 1840 r. tak gruntownie, że stracił swoją zabytkową wartość. W pobliżu stała tu dawniej karczma, którą przeniesiono do Zubrzycy Górnej, gdzie wespół z dworem Moniaków i innymi obiektami tworzy zabytkowy zespół orawskiego budownictwa. We wsi zachowało się kilka chat, będących przykładem starodawnej zabudowy, która coraz bardziej zanika. Prawdziwą atrakcją są we wsi liczne figury przydrożne, przeważnie z XIX w.; w dolnym krańcu wsi oryginalna murowana kapliczka z dwiema postaciami Matki Boskiej, wykonanymi jako ludowe kukiełki. PW na Policę (nr 219), Pająków Wierch przez Daniclki (nr 225). Można też polną drogą przejść krótko na zach. przez siodło z białą kapliczką, w dziale łączącym Groń z Durczakową do Zubrzycy Dolnej. Orawka (ok. 650 m), pięknie położona wieś nad Czarną Orawą o wybitnych walorach letniskowych, z doskonałym nasłonecznieniem i warunkami klimatycznymi. Starodawna osada, założona w 1585 r. zachowała jeszcze w swej zabudowie chaty z wyżką typową dla orawskiego budownictwa. Wyjątkowej wartości zabytkiem jest drewniany kościół z 1650 r. o konstrukcji zrębowej, z wieżą zbudowaną na słup, z dobudowaną w 1728 r. od wsch: murowaną kaplicą. Wnętrze ozdabia polichromia wykonana z prawdziwym mistrzostwem przez Antoniego Tuszyńskiego w 1711 r. figuralno-orrtamentowa, przedstawiająca sceny z historii Jana Chrzciciela, postacie świętych czczonych na Węgrzech. Na parapecie głównego chóru sceny ilustrujące dziesięć przykazań wprowadzające ciekawe społeczne wątki. Ludowy artysta oskarża w niektórych scenach szlachtę i mieszczaństwo. Obrazy te stanowią źródło do poznania obyczajowego tła i życia wsi orawskiej w XVIII w. oraz ówczesnych strojów. Wśród wielu zabytkowych obiektów liturgicznych gotyckich i barokowych, są tu także niezwykłe ludowe jasełka z XIX w. Obok kościoła drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej, czworoboczna o pochyłych ścianach, z kapliczką i krucyfiksem od frontu. Pozostałością z czasów, gdy na Orawie rozwijało się wiejskie płóciennictwo, którego produkty docierały daleko poza Orawę, jest we wsi parterowy murowany dom, zw. farbiarnią do dnia dzisiejszego. Ma on półpiętro w siodłowym dachu, a na szczytowej ścianie zegar słoneczny. PW na Żeleźnicę przez Pająków Wierch (nr 225, 226); można także w kierunku pn.-zach. przez Groń — o wspaniałym widoku na pn. ku Babiej Górze — przejść z Orawki do Zubrzycy Dolnej. Jabłonka (600—650 m), duża o ok. 3500 mieszk. wieś nad Czarną Orawą, żywy ośrodek życia gospodarczego i kulturalnego Orawy. Początkami sięga w XVI w., kiedy to niedostępne obszary Górnej Orawy zaczęto kolonizować. Obok innych wsi orawskich powstała wówczas w 156J r. Jabłonka. Gospoda, sklepy, apteka; w otoczeniu wiekowych drzew kościół paraf, z początku XIX w. murowany, z jednoprzęsłowym prezbiterium i czworoboczną wieżą od frontu. Wewnątrz, w bocznym ołtarzu obraz z XVIII w. i późnobarokowy posąg. Prawdziwą osobliwością wsi jest staroświeckie budownictwo typu orawskiego, którego przykładem są domy z wyżkami, np. nr 432 z 1816 r., nr 421 z 1839r., nr 416 z 1843 r., nr 417 z 1857 r., nr 429 z 1871 r., na której widnieje napis: ,,Maister Jano Vierćek”. W jednym z domów znajduje się rokokowa grupa przedstawiająca ukrzyżowanie. W sezonie letnim bezpośrednie połączenie aut. PKS z Krakowem przez Nowy Targ, 1 kurs, z Nowym Targiem — 5, z Zakopanem — 4, z Chyżnem — 1, z Lipnicą Małą i Lipnicą Wielką — 2. St. tur. u W. Rybińskiej (20 MN w lecie i w zimie). PW na Krowiarki przez Wiertelówkę i Lipnicę Małą (nr 186) i Babią Górę przez Wiertelówkę i Przywarówkę (nr 186, 185). Zubrzyca Górna (ok. 650—900 m), duża wieś rozrzucona w doi. Zubrzycy, dopływu Czarnej Orawy i na okolicznych działach, opadających z pasma Polic. Zabudowa luźna, niektóre osiedla sięgają nawet poziomu 960 m. Ok. 2000 mieszk., którzy skutkiem długiego odcięcia od świata i trudnej komunikacji zachowali wiele starodawnych form życia. Zaznacza się to zwłaszcza w sposobie zabudowy. Obecnie zachodzą tu znaczne zmiany gospodarcze i kulturalne, przy czym decydujące znaczenie dla rozwoju wsi i całej Orawy Polskiej będzie miała budowa drogi z Zawoi przez Krowiarki. W długiej na kilka kilometrów wsi są 4 przyst. PKS, z których ostatni, Zubrzyca Górna, najwyżej położony, umożliwia dojazd do schr. PTTK w dawnym sołtysim osiedlu Moniaków. Schronisko mieści się w zabytkowym budynku dawnej karczmy przeniesionej z Podwilka, zaś w najbliższym sąsiedztwie znajduje się ujęty w czworobok zabudowań zespół, na który składa się dawny właściwy dwór Moniaków, owczarnia, obory, stodoły, stajnie i kurnik. Budynek mieszkalny zbudowany w 1784 r. przypomina z zewnątrz typową chatę orawską, rozwiniętą w wyższą formę architektoniczną; różni się od niej tym, że posiada sień w środku budynku, podobnie jak w dawnych dworkach i chacie podhalańskiej, a w przeciwieństwie do chaty orawskiej, w której sień znajduje się z reguły z boku. Zwraca uwagę wyżka tj. piętrowa nadbudowa chaty w wieńcowej konstrukcji, która dostępna jest tylko z zewnątrz, przy pomocy drabiny. Wyżka służy do suszenia lnu, ziół i konopi. Wnętrze dworu ma po lewej stronie sieni izbę czarną, a po prawej izbę białą z pięknym sosrębem z napisem: „Non domus sed hospitium” z datą zbudowania i nazwiskiem Marcina Moniaka, pierwszego właściciela osiedla. Całość zespołu wraz z lamusem i innymi urządzeniami obrazującymi pracę dawnego górala, jest niezmiernie atrakcyjnym zabytkiem. Każdy kto chce poznać życie minionej Orawy, powinien zwiedzić dwór Moniaków. PW na Krowiarki przez Kamionek (nr 187), Krupową Halę (nr 218), w Pasmo Podhalańskie (nr 218).
