Beskid Mały – przyroda
Obszary leśne Beskidu Małego obejmują niemal wyłącznie siedliska lasu dolnoreglowego. Tworzą je dziś zespoły bukowo-jodłowo-świerkowe; niegdyś przeważały lasy bukowe, lecz spustoszyło je wypalanie w mieleszach, bardzo tutaj dawniej rozpowszechnione. Jeszcze dzisiaj w tradycji ludności trwa pamięć o olbrzymich bukach o objętości ponad 12 m8. Gdy lasy bukowe zostały mocno przetrzebione — jak w innych częściach gór — zaczęto sadzie nagminnie świerczynę, sprowadzając wszystkie ujemne skutki tej gospodarki. W miejsce dawnych lasów mieszanych wyrosły lasy monotonnych, sztucznie obsadzonych świerczyn. Lecz i w Beskidzie Małym można wyróżnić niektóre części o dawnym charakterze. W leśnictwie Kocierz Moszczanica na wsch. stokach Jaworzyny ciągnie się wspaniały wiekowy (ok. 150-letni) starodrzew bukowo-jodłowy „Szeroka” o pow. 49,51 ha. Osobliwością jest szczyt Łamanej Skały porosły rodzimą 100- letnią świerczyną, stanowiącą niejako płat górnego regla, pomimo wysokości nie odpowiadającej tej strefie. Zawdzięcza on swe istnienie wpływowi i warunkom podłoża; rośnie mianowicie na glebie kamienistej na podłożu zlepieńców istebniańskich, a jego ponury, dziki charakter potęgują jeszcze liczne złomiska o różnych kształtach, sterczące w grubych warstwach mchów. Stare to siedlisko świerczyny, czego dowodem są również nazwy używane od niepamiętnych czasów przez ludność. Oto sąsiadujące z tym świerkowym zespołem polany noszą prastare nazwy Smrekowica i Nad Smrekowicą, nigdzie indziej w Beskidzie Małym nie spotykane. Pięknym przykładem grzbietowej buczyny jest starodrzew liczący ponad 200 lat pod Jaworzyną koło Leskowca, z fantastycznie powyginanymi konarami. Niezwykła uroda tych buków dała natchnienie poetom z grupy Czartaka i znalazła echo w utworach Zegadłowicza i Szantrocha. Wspaniałym uroczyskiem jest mało znana Gawranica u pn.podnóża Kiczery (831 m) w doi. Wielkiej Puszczy; rosną tu w większości 100-letnie buki i 120-letnie jodły z niewielką domieszką świerków. Inny charakter ma obszar źródłowy doi. Wielkiej Puszczy. Pnie się tu na pn. stoku Wielkiej Góry 100-letni jaworowy ostęp pomieszany z jeszcze starszymi jodłami, bukami i świerkami. Wyłącznie bukowym starodrzewem jest ponad 150-letni las gromadzki na stokach Gancarza opadających ku Rzykom. O zwierzynie Beskidu Małego niewiele da się dziś powiedzieć. Gdy zniknęły pierwotne puszcze, zniknął również gruby zwierz. Przeszło 100 lat temu, w 1870 r. — padł ostatni niedźwiedź pod kulą leśniczego dóbr Zatorskich Drapelli. Zapędzi się dziś czasem w Beskid Mały wilk, częściej natomiast grasują dziki w pobliżu kartoflisk i owsów w wyżej położonych przysiółkach. Niekiedy da o sobie znać ryś, ale nikt ich nie zliczył. Za to ptactwa sporo w dolnoreglowych lasach, a gatunki tu spotykane są te same, co na Żywiecczyźnie. W spokojnym łagodnym krajobrazie Beskidu Małego osobliwą niespodzianką są formy skalne, urozmaicające jego monotonny charakter. Są one świadectwem dawnego obrazu zboczy i wierchowin, które pod wpływem działania słońca, wody, wiatru mrozu i wegetacji ulegały stopniowej zmianie. Na pd. stoku Magurki (933 m) w zach. części Beskidu Małego sterczą wcale liczne bloki piaskowca godulskiego, w innym miejscu znany „kamień diabelski”, który upuścić miał diabeł na pianie koguta, gdy leciał z nim na Skrzyczne, a który w rzeczywistości jest świadkiem geologicznego obrazu z czasów, gdy Beskid Mały był wyższy niż dzisiaj. Między Potrójną a Łamaną Skałą (Madohora) sterczy 7-metrowa baszta skalna zrośnięta ze zboczem.podstawą i tylną ścianą; w baszcie tej wykruszyło się w piaskowcu okno, dodając oryginalności tej ciekawej formie skalnej. Na dzikim zboczu wyrastają w ciemnym świerkowym borze liczne bloki kamienne i czoła twardych warstw. Nic dziwnego, że okolica nosi nazwę Łamanej Skały, a podanie ludowe właśnie tutaj umieściło Diabelski Magiel. Na grzbiecie Sciszków Gronia, w pobliżu górskiej wioski Łysiny znajdują się potężne, 8 m sięgające bloki piaskowca, które ciągną się murem kilkudziesięciometrowej długości. Ludność zwie to miejsce zamczyskiem, a w kamieniołomach łupie kamień do figur, stopni i progów. W podszczytowej partii Żurawnicy między Suchą a Krzeszowem w kilku miejscach występują dość duże skupiska skałek zbudowanych z piaskowca ciężkowickiego serii magurskiej. Pas ich ciągnie się ok. 300 m, a procesy erozyjne i wietrzenie spowodowały oryginalne bruzdy i spękania. Jedyna jaskinia Beskidu Małego, znana pod nazwą Wietrzna Dziura lub Smocza Jama znajduje się na grzbiecie Magurki (933 m) na wsch. od schroniska na wysokości 910 m. Długość tej typowej jaskini szczelinowej wynosi 25 m.
