Żywiec-Zwardoń
25 km Radziechowy — Wieprz (ok. 370 m). Na zach. od przyst. kol. ciągnie się długa i gęsto zabudowana wieś Radziechowy, ok. 5000 mieszk.; na wsch. od przyst. kol. poza Sołą — wieś, Wieprz ciągnąca się od pd. stoku Grójca do wylotu doi. Juszozynki. Tuż koło przyst. kol. zabudowania gospodarstwa hodowlanego bydła zarodowego. W Radziechowych należących do starego osadnictwa Żywiecczyzny wznosi się w górnej (zach.) części kamienny tynkowany kościół gotycki, lecz przez przebudowy w epoce baroku iw XX w. zniekształcony, ty najstarszej swej części pochodzi z końca XIV w. W 1722 r. dobudowano do nawy kaplicę od pn., a w parę lat później przedłużono nawę i wzniesiono przy niej wieżę. Na jej portalu wyryty napis: „Stanęła—1800 R—ta wieża”. Najcenniejszymi zabytkami wnętrza są rzeźby m. in. gotycka Madonna z Dzieciątkiem z 2 poł. XIV w. (obecnie znajduje się na strychu kościelnym podobnie, jak późnogotycka Madonna z 1510r.). Ołtarz główny późnobarokowy z XVIII w. wykonał żywiecki stolarz Wojciech Pach, wspólnie z nieznanym mistrzem z Frydka. PW na Baranią Górę prze2 Halę Radziechowską (nr 36) i Ro- mankę przez Wieprz i Bystrą (nr 145). 30 km Cięcina(ok.400m), ludna wieś na pr. brzegu Soły i wzdłuż jej prawobrzeżnych dopływów. Przyst. kol. znajduje się u wylotu doi. pot. Cięcina. Najciekawszym zabytkiem jest drewniany kościół w swej najstarszej części z 1542 r. wzniesiony przez Krzysztofa Komorowskiego. Wskutek przeróbek z XVII i XIX w. stracił swój charakter śląsko-małopolskiego budownictwa. Najcenniejsze zabytkowe obrazy z wnętrza, datujące się z XV w można podziwiać w Muzeum Narodowym w Krakowie. PW na Romankę przez Kiczerę i Magurę (nr 151). 32 km Węgierska Górka (ok. 410 m), duża (ok. 1500 mieszk.) wieś — od 1958 r. osiedle miejskie — ma ciekawą przeszłość. Wedle żywieckiego kronikarza A. Komonieckiego początki Węgierskiej Górki sięgają 1477 r. Wówczas to w obawie najazdu króla węgierskiego Macieja na Żywiecczyznę, usypano szańce obronne na miejscu, gdzie dziś jest osiedle i od powstałych pagórków miała powstać nazwa. Wedle podania, początek nazwy jest inny; ma on pochodzić od sądu w sporze o Żywiecczyznę między Węgrami a Polską. Przedstawiciele węgierscy klęcząc na pagórku stwierdzali swe prawa przysięgą i aby nie popełnić krzywoprzysięstwa napełnili nogawki spodni ziemią przywiezioną z Węgier. W ten sposób ziemia, na której klęczeli — była rzeczywiście węgierska. W 1838 r. ówczesny właściciel dóbr żywieckich Wielopolski rozpoczął budowę huty i urządzeń spławnych, przy pomocy których miano spławiać z Ujsołów drzewo niezbędne dla huty. W tymże jednak roku w jesieni, duża powódź zniszczyła wszystkie urządzenia wodne na Sole, co zniechęciło Wielopolskiego do dalszej budowy. Ukończył ją następny właściciel arc. Karol Ludwik Habsburg i uruchomił zakład w 1840 r. Przedsiębiorstwo prosperowało z początku pomyślnie, korzystając z pańszczyźnianej robocizny do 1848 r. Budowa kolei Sucha—Żywiec—Zwardoń w 1884 r. przyczyniła się do dalszego rozwoju huty, który uległ dopiero zahamowaniu w związku z konkurencją zakładu w Trzyńcu, Karwinie i Morawskiej Ostrawie. W 1905 r. wstrzymano w hucie pracę wielkiego pieca, a w rok później, gdy powstała w Wiedniu spółka akcyjna, zamierzano zlikwidować cały zakład. Zachowano go jednak, przekształcając charakter produkcji. Dziś mieści się tu odlewnia żelaza z dużymi halami odlewniczymi i dalszymi w rozbudowie. Wokół odlewni skupia się bujne życie gospodarcze; z inicjatywy zakładu wzniesiono nowe bloki mieszkalne, szkołę przemysłowo-odlewniczą, nowocześnie urządzone przedszkole, ambulatorium oraz nowy gmach szkoły. Węgierska Górka jest wczasowiskicm FWP i licznie odwiedzanym letniskiem oraz popularnym wśród turystów punktem wyjściowym; w centrum gospoda i sklepy: na Zawodziu st. tur. PTTK w domu Józefa Jurasza, Węgierska Górka-Zielona 522 (30 MN, w zimie 10). Nadto osada campingowa (80 MN) czynna tylko w lecie. PW na Baranią Górę przez Glinne (nr 35), Pilsko przez Abrahamów i Rysiankę (nr 125, 155), Lipowską przez doi. Żabnicy (nr 126), Lipowską przez Prusów i Halę Boraczą (nr 138, 139, 128). 34 km Cisiec (ok. 425 m), rozległa i ludna wieś u podnóża zach. stoków Ostrego Wierchu, ciągnąca się wzdłuż Soły (główna część .wsi na pr. brzegu). PW na Prusów przez Ostry Wierch (nr 138). 37 km Milówka (460 m), znane letnisko i zimowisko, wieś licząca ok. 3000 mieszk. W centrum około kościoła paraf, ma charakter miejskiej zabudowy. Restauracja i sklepy, apteka, ośrodek zdrowia; st. tur. PTTK na początku doi. Milowskiego Pot. przy szlaku nr 127 w domu Ludwika Dziobka, Milówka nr 253 (32 MN w lecie, 20 w zimie). We wsi kościół paraf, z 1 poł. XIX w. wzniesiony na miejscu dawniejszego drewnianego; wewnątrz ciekawe portrety milowskich proboszczów i oryginalne epitafium ks. Jana Komonieckiego z dwoma siedzącymi szkieletami ubranymi w berety. Bardzo ciekawym zabytkiem wiejskiego budownictwa jest pochodzący z 1739 r. stary dom (nr 77) przy głównej drodze, własność rodziny Kąltolów. Drewniany, konstrukcji zrębowej, składa się z 4 części, 2 komór, izb i sieni. Na belce stropowej w jednej z izb napis świadczący o dacie budowy i nazwisko Sebastiana Caputy, który dom odnawiał w 1760 r. PW na Lipowską przez Halę Boraczą (nr 127, 128), Baranią Górę przez Kamesznicę (nr 32, 33, 34), Wielką i Małą Zabawę (nr 87), Suchą Górę (nr 136). 43 km Rajcza (485 m), duża wieś, ok. 3000 mieszk., główny ośrodek życia gospodarczego w pd. części Żywiecczyzny, popularne letnisko i ulubione miejsce pobytu kolonii młodzieży. St. kol. ok. 1/2 km na pn. od właściwej wsi. Tuż przy st. kol.przyst. PKS, w centrum wsi st. tur. PTTK w domu Karoliny Sporek, ul. Do Soły nr 4 (30 MN w lecie i w zimie); schr. szkolne w Rajczy Dolnej czynne w lecie, tel. 24 (ok. 2 km od st. kol.); gospoda, sklepy, apteka, ośrodek zdrowia, wiejski dom ludowy. W kościele paraf, z 1890 r. wzniesionym na miejscu dawnego drewnianego, znajduje się w bocznym ołtarzu obraz Madonny z dawnego kościoła, dar Jana Kazimierza z 1669r. W pałacyku należącym dawniej do Karola Stefana Habsburga mieścił się w czasie I wojny światowej szpital wojskowy. Wielu żołnierzy z tego okresu spoczywa na miejscowym cmentarzu; dziś w pałacyku znajduje się sanatorium. PW na Halę Boraczą przez Suchą Górę (nr 135, 137, 134), Lipowską przez Nickulinę (nr 129), Lipowską przez Ujsoły (nr 130, 131), Rycerzową (nr 106, 110, 111), Muńcuł przez Ujsoły (nr 107, 108, 109). 46 km Rycerka (ok. 495 m) maleńka stacyjka obsługująca długą i ludną wieś o charakterze letniska, Rycerkę Dolną (500—550 m) i Rycerkę Górną (ok. 600 m). Obie liczą ok. 3000 mieszk. W Rycerce Górnej, tzw. Kolonii pod nr 238/326 w domu Stanisława Zawady st. tur. PTTK (6 MN w lecie i w zimie). Z przyst. kol. można dojść krótko do górnej części Rajczy. Do Rycerki Górnej uruchomiono ostatnio autobusy PKS z Żywca i Rajczy. PW na Rycerzową (nr 106, 110), Przegibek przez doi. Rycerek (nr 102), Przegibek przez Praszywkę i Wielką Będoszkę (nr 98— 101), Wielką Raczę przez doi. Rycerki (nr 98, 97). 50 km Sól (ok. 600 m), wieś licząca ok. 1700 mieszk. ciągnąca się wzdłuż pot. Słanica, 1. dopływu Soły między Rachowcem od pn. i grzbietem Kłokocza od pd. Wieś o charakterze letniska, zaciszna i schludna; dom wczasów dziecięcych. Z zabytkowych obiektów warto zwrócić uwagę na drewnianą czworoboczną dzwonnicę wzniesioną w 1837 r., zbudowaną na słup; ściany pochyłe, kryte w dolnej części gontami, w górnej deskami. Dach w kształcie ośmiobocznego ostrosłupa, kryty gontami z pazdurem i żelaznym krzyżem na szczycie. We wsi starodawna chałupa konstrukcji zrębowej —- przykład regionalnego wiejskiego budownictwa. Nazwa wsi nawiązuje do słonych źródeł, bijących w samej wsi i okolicy. W przeszłości istniały tu warzelnie soli, dziś nie eksploatowane. Tutejsze solanki czekają na wykorzystanie i zasługują na to w pełni, gdyż są silne i doskonałe dla celów leczniczych. PW na Wielką Raczę przez Kłokocz i Rycerkę Górną (nr 97), Przegibek przez Łysicę, Rycerkę Dolną, Praszywkę i Wielką Będoszkę (nr 101), Rachowiec (nr 91) oraz gniazdo Małej i Wielkiej Zabawy (nr 88). 58 km Zwardoń (686 m), wieś przygraniczna, ok. 1400 mieszk., położona w przełęczy głównego grzbietu Karpat, znana jako letnisko i zimowisko o wyjątkowych, dobrych warunkach narciarskich i długo utrzymującej się pokrywie śnieżnej. Kilkanaście domów FWP, sklepy, gospoda; w schr. PTTK 72 MN, odl. od st. kol. ok. 1 km (15 min). PW na Wielką Raczę przez Kikulę (nr 96) oraz przez Oźnę i Rycerkę Górną (nr 92—95—97), Rachowiec (nr 89, 90), Baranią Górę (nr 29), Ochodzitą i do Koniakowa (nr 21), do Jaworzynki (nr 29, 30).
