Pasmo Żeleźnicy
Pasmo Żeleźnicy odgałęzia się od szczytu Policy na pd. wsch. i okalając źródłowy obszar Bystrej, Skawy i Raby, ciągnie się do Przeł. Sieniawskiej. Chociaż najwyższym wzniesieniem pasma jest przylegający do Policy Czyrniec (1318 m) i Kiełek (960 m) w jego bocznym ramieniu, oraz Pająków Wierch (934 m) w odgałęzieniu pasma na pd. zach. od Żeleźnicy — nazwane jest ono od szczytu Żeleźnicy (913 m), ze względu na centralne położenie tego szczytu w paśmie. Słuszniejszą może nazwą jest określenie go mianem Pasma Podhalańskiego od rozpościerającego się od niego na pd. Podhala i Orawy. Pasmo charakteryzuje się falistym, wyrównanym i dość monotonnym przebiegiem grzbietu, w którym wyróżnia się tylko stożkowata Żeleźnica. Łagodnymi podłużnymi działami i tu i ówdzie bardziej wyodrębniającymi się pagórami opada Pasmo Podhalańskie na pd. w Kotlinę Orawską, zaś przez Przeł. Sieniawską (730 m) wiąże się z Gorcami. Pomimo że w dużej części jest zalesione, to jednak z otwartych części grzbietu, gdzie często podchodzą nawet pola uprawne, odsłaniają się jedynie w swoim rodzaju widoki na Spisz, Podhale i Orawę, obrzeżone na horyzoncie najrozleglejszym łańcuchem Tatr Wysokich i Zachodnich. Również w oryginalnym ujęciu przedstawia się z zach. części pasma Babia Góra i jej otoczenie. Beskid Mały ciągnie się od Bramy Wilkowickiej i doi. Białej na zach., graniczy w ten sposób na zach. z Beskidem Śląskim (grupą Klimczoka i Magury), aż po przełomową doi. Skawy na wsch. Obszar ten ma charakter rozległej wyspy górskiej, dł. 35 km i szer. ok. 10 km. Na pd. sąsiadem Beskidu Małego jest Kotlina Żywiecka i niewielkie pasemko Pewelskie, zaliczane do Beskidu Średniego. Łączy się ono z Beskidem Małym działem wód między Kotliną Żywiecką a Kotliną Suchej koło wsi Las i Siemień. Być może ten niepozorny dzisiaj dział jest śladem dawnego połączenia pasemka Pewelskiego z Beskidem Małym, podobnie jak dziś jeszcze pasemko to łączy się z Pasmem Przed- babiogórskim w pobliża Huciska. Przemawia to za zaliczaniem pasemka Pewelskiego do Beskidu Małego, a nie do Beskidu Średniego. Dlatego też kilka uwag o tym paśmie. Ciągnie się ono z zach. dwoma ramionami znad Sporysza i Pewli Małej w kierunku pn.-wsch. Pn. ramię osiąga wysokość 634 m, pd. nieco wyższe, ma wzniesienia Janicowej Góry (737 m), Zwaliska (757 m) i Bakowa (766 m), poza którymi łączą się i już tylko jako jeden grzbiet ciągnie się przez bezimienny garb (758 m), Kościankę (700 m), Maleszaków Groń (688 m) i Wajdów Groń (677 m) na pn. wsch. nad Kuków w doi. Kocońki. Na pn. Beskid Mały opada zdecydowanym progiem w niziny; występuje to szczególnie wyraźnie w jego części zach., bowiem w części wsch, Beskid Mały wysunął ku pn. — jako przedproże przed swój główny masyw, niewysokie pasemko Kobylej Głowy, Bliźniaków i Iłowca. Jadąc pociągiem z Kalwarii przez Wadowice do Bielska- -Białej, można z okien wagonu dobrze to obserwować. Wspomnijmy jeszcze o dość krótkim pasemku Żurawnicy (733 m), które geologowie zaliczają do Beskidu Średniego, lecz turyści włączają w obszar Beskidu Małego. Po pn. stronie doi. Kocońki — na przedłużeniu pasemka Pewelskiego ciągnie się grzbiet Żurawnicy z dwoma kończynami, Lipskiej Góry (631 m) nad Suchą oraz Prorokowej Góry (584 m) nad Tarnawą Dolną. Jak i z czego zbudowany jest Beskid Mały? Przeważającym materiałem są twarde odporne piaskowce serii godulskiej; zajmują one ok. 95% całego obszaru. Poszczególne serie budujące masyw Beskidu Małego zostały nasunięte na siebie w postaci płaszczowin. Podobna budowa geologiczna skłania niektórych geologów do zaliczania Beskidu Małego do Beskidu Śląskiego, dla turystów pozostaje on odrębną grupą górską i wydaje się to uzasadnione nie tylko względami turystycznymi. Beskid Mały przepoławia na dwie części, zach. (mniejszą) i wsch., przełomowa doi. Soły. Wtrąćmy tu mimochodem, że przełom Soły nie został utworzony niegdyś przez tę rzekę, lecz — jak twierdzą geologowie — przez wsteczną erozję prawobrzeżnego dopływu Wisły, który wypływał przed milionami lat z Beskidu Małego w okolicy Porąbki i spływał do Wisły dzisiejszym korytem Soły koło Kęt. Część zach. Beskidu Małego tworzą dwa wały górskie, ciągnące się od Bielska-Białej znad Straconki po przełom Soły, jeden nieco niższy, ciągnący się na pn. wsch., drugi na pd. wsch., złączone ze sobą przeł. Przegibek (663 m). Pierwszy z nich ma następujące szczyty od zach. na wsch.: Gaiki (808 m), Groniczki (839 m), Hrobaczą Łąkę (830 m), Bujakowski Groń (749 m) i Zasolnicę (567 m) już nad Porąbką w doi. Soły. Drugi (wyższy) tworzą kolejno Rogacz (828 m), Magurka (913 m), Czupel (933 m) i Suchy Wierch (799 m) nad pd. krańcem J. Międzybrodzkiego. Z pn. wału odgałęzia się w pobliżu Groniczek ramię Nowego Świata i Hrobaczej Łąki, opadające na pd. wsch. do Międzybrodzia Bialskiego; z pd. odgałęzia się ku pn. wsch. ramię Czupla schodzące również do Międzybrodzia Bialskiego u ujścia doi. Ponikwi. Wsch. część ma bardziej skomplikowany układ grzbietów. Znad J. Międzybrodzkiego, z jego pn. krańców wznoszą się koncentrycznie dwa odgałęzienia Żaru (761 m) i Kiczery (831 m) oraz Kościelca (795 m) i Jaworzyny (864 m) i zbiegają się w zwornikowym Przysłopie (853 m), obejmując doi. Isepnicy. Od Przysłopu, główny grzbiet Beskidu Małego zdąża w ogólnym kierunku wsch. przez Wielki Cisownik (893 m) i Wielką Górę (879 m) do Przeł. Kocierskiej (718 m), w pobliżu której dołącza doń od pn. zach. długie boczne ramię Palenicy (782 m) i Bukowskiego Gronia (729 m). Od Przeł. Kocierskiej główny grzbiet ciągnie się wciąż na wsch., podnosi się na zwornikową Potrójną (888 m), wysyłając na pn. boczne ramię Jawornicy (834 m), po czym osiąga Łamaną Skałę (934 m). Szczyt ten jest rozrogiem grzbietów: Sciszków Gronia, ciągnącego się na pd. zach. równolegle do opisanego wyżej głównego grzbietu, który od Łamanej Skały biegnie na pn. wsch. na Leskowiec (922 m). Tuż na wsch. od Łamanej 1 Skały odgałęzia się na pd. wsch. krótki grzbiet Czarnej Góry (808 m), opadający nad Krzeszowem. Sąsiadująca z Leskowcem Jaworzyna (890 m) stanowi w głównym grzbiecie ciekawy zwornik wielu zbiegających tu ramion. Wschodnie rozwidla się wkrótce na trzy odgałęzienia opadające w doi. Skawy ku Czartakowi, Mucharzowi i Skawcom. Pn.-zach. ciągnie się aż nad Andrychów, a wyróżnia się w nim Gancarz (802 m) wysyłający na pn. wsch. niewysoki grzbiecik Bliźniaków (564 m) i Iłowca (477 m).
