Bielsko-Biała-Żywiec-Zwardoń
Trasa wiedzie na pd. doi. Białki między masywem Klimczoka od zach. i Magurki od wsch. i osiągnąwszy szeroką Bramę Wilkowicką obniża się w rozległą Kotlinę Żywiecką. Panorama rozszerza się, ukazując z prawej do kopy siana podobne Skrzyczne i ciągnący się od niego na pd. wał górski, ku nie wpadającej stąd w oczy Baraniej Górze. Koło Żywca wjeżdżamy niespostrzeżenie w doi, Soły. Z lewej strony uciekają na wsch. niewysokie garby Beskidu Małego, za to przed nami wyrastają dalekie, lecz coraz bardziej zbliżające się pasma i szczyty z Babią Górą, Pilskiem, Romanką i Lipowską. Z rozległej kotliny śródgórskiej wkraczamy w szeroką doi. Soły, która za Milówką zwęża się w przesmyk. Jesteśmy już blisko gór. Przewijamy się między stromymi lasami Suchej Góry i za Rajczą, z nieco szerszej kotliny u spływu dolin ukazuje się znów nowa panorama w stronę Muńcuła, Ry-Sołą u stóp Grójca. Rest. „Polonia”, ul. Kościuszki; pl. Zjednoczenia nr 65; ul. Marchlewskiego nr 65; „Beskid” w browarze; 2 bary mleczne (ul. Kościuszki i przy st. kol.). Informacje turystyczne w biurze Oddz. PTTK, ul. Kościuszki nr 22, tel. 634. Szpital, 2 apteki, stacja pogotowia ratunkowego; 3 kina, biblioteka publiczna, Muzeum Ziemi Żywieckiej. Muzeum w dziale historycznym obejmuje cenne przywileje miejskie od XV w. oraz dokumenty cechowe; przywileje i księgi cechowe od XVII do XIX w. M. in. znajdują się tu oryginały kronik Andrzeja Komonieckiego, mapy gospodarskie i różne dokumenty chłopskie z XVII i XVIII w. Dział zabytków zawiera eksponaty sztuki kościelnej Żywiecczyzny (obrazy, rzeźby i przemysł artystyczny). Dział etnograficzny obejmuje zbiór obrazów na szkle, świątków, haftów i ceramiki oraz sprzęty domowe, wreszcie w dziale przyrodniczym zgromadzono okazy regionu, m. in. wartościowy zbiór drapieżników Beskidu Żywieckiego. Żywiec znany jest z wysokowartościowych gatunków piwa, którego wyrób ma tu długoletnie tradycje. Browar znajduje się w dzielnicy Pawlusie. Prócz piwowarstwa rozwijają się również i inne gałęzie przemysłu; papierniczy (na Zabłociu), metalowy (fabryka śrub i fabryka maszyn w Sporyszu), skórzany, kuśnierski, tartaczny i produkcji cegieł. Obok tego charakterystyczne dla miasta jest kultywowanie dawnych tradycji wyrażające się w zachowanym jeszcze od czasu do czasu na uroczystościach, słynnym stroju żywieckich mieszczan i mieszczek. Miasto słynęło niegdyś z wielkich jarmarków, które przeszło wiek temu tak sugestywnie opisywał Ludwik Pietrusiński: „Któż nie zna polskiego jarmarku?… Wszędzie ten sam odór mazi, te same porozwieszane tombakowe drobiazgi i wstążki, te same jaskrawe obrazki, te same groszowe pierścionki, te same korale i granatki, grające piszczałki, chrupiące pierniki, trzeszczące włoskie orzechy, te same kipiące schaby i kiełbasa, ta sama rozlewająca się gorzałka, te same kołyszące się dzwony…” Miasto wymieniają źródła historyczne już w XIV w. Pierwotna osada powstała tam, gdzie dziś znajduje się Stary Żywiec, tj. na pn. od dzisiejszego, które lokowane zostało w 1 poł. XV w. Z jego starych dziejów pozostały zabytki. Kościół Sw. Krzyża, wzniesiony z końcem XIV w. przed lokacją nowego miasta, jest gotycką budowlą, przebudowaną w epoce baroku. Prezbiterium pochodzi też z pierwotnej budowy, zaś kolista absyda z końca XVII w. W głównym ołtarzu krucyfiks z wczesnego baroku, natomiast w bocznym cenny gotycki krucyfiks z 1400 r. z dorobionymi w 1637 r. rękami przez żywieckiego cieślę i snycerza Jerzego Wiśnickiego. Piękną św. Annę Samotrzecią, drewniane arcydzieło gotyckiej plastyki śląskiej z XIV w. oglądać można w Muzeum Ziemi Żywieckiej, podobnie jak przeniesione z kościoła wspaniałe zdjęcie z krzyża z ok. 1450 r. Kościół paraf, znajdujący się między rynkiem a zamkiem na placu będącym dawnym cmentarzem, pochodzi z 1 poł. XV w. Wzniesiony w stylu gotyckim ma dziś, skutkiem przebudowy, części renesansowe i barokowe, a nawet przeróbki z XX w. Zwraca uwagę wieża wys. 45 m (bez hełmu), kwadratowa o siedmiu kondygnacjach, pochodząca z XVI w. Siódmą otacza arkadowa galeria kolumnowa. Wewnątrz, w lewym bocznym ołtarzu piękna gotycka płaskorzeźba z 1500 r. przedstawiająca Zaśnięcie Matki Boskiej, oraz dwa malowane skrzydła wykonane w XVII w. w pracowni Tomasza Dolabelli. Piękny jest także chór muzyczny, wsparty na trzech arkadach i późnobarokowe organy z XVIII w. Po pn. stronie kościoła paraf, wznosi się kwadratowa dzwonnica, zbudowana z dzikiego kamienia o 4 piętrach; na najwyższym dzwony. Dzwonnicę wzniesiono w 1723—24 r. na miejsce dawnej drewnianej z XVI w., która uległa pożarowi. Ponadto jeszcze murowany kościół Sw. Marka z 1885 r. z obrazem pędzla Teodora Stachowicza z 1834 r.; kościół pw. Przemienienia Pańskiego, wzniesiony w połowie XIX w. i ciekawa kaplica Sw. Wita z 1869 r. na miejscu dawnej drewnianej, zbudowanej na polecenie Jana Kazimierza przy źródle, którego woda miała uzdrowić chorego króla w czasie pobytu jego w Żywcu. Cenniejsze niż podanie, są gotyckie posążki z 1500 r. i tablica z wierszowanym napisem sławiącym źródło oraz monogramem Andrzeja Komonieckięgo. Świeckie budownictwo zabytkowe reprezentuje zamek. Gdy pierwotny zameczek drewniany, wzniesiony przez Skrzyńskich na Grójcu nad Żywcem został zniszczony w 1477 r., Komorowscy cerzowej i Przegibka, ponad perspektywami bocznych dolin. Wśród niezliczonych zakrętów, które zmieniają widoki z chwili na chwilę, zadyszany pociąg coraz wolniej wspina się wśród lasów Rachowca i ogromnym lukiem wyjeżdża na główny wododziałowy grzbiet Karpat. Jesteśmy w Zwardoniu. 6 km Mikuszowice (ok. 370 m), przedmieście Bielska-Białej; duży ośrodek wczasowy, siedziba zarządu FWP domów w Szczyrku, Jaworzu, Wapienicy, Węgierskiej Górce i Zwardoniu. Dojazd aut. PKS (ok. 5 km) lub tramwajem. Piękny zabytkowy drewniany kościół, obecny wygląd z 1690 r., z wieżą dobudowaną w XIX w., wewnątrz cenna polichromia z 1723 r., posąg Madonny z XV w. i kilka późnorenesansowych obrazów. PW na Magurkę (nr 230, 235). 9 km Bystra Wilkowice (ok. 400 m), dwie sąsiadujące z sobą wsie, przedzielone Białą, Bystra (na zach.) i Wilkowice (na wsch.) tworzą znane letnisko i zimowisko. W Wilkowicach schr. szkolne czynne w lecie; ok. 1 km od st. kol., 30 MN. Na stokaoh Koziej Góry, w pięknym parku, nowoczesne sanatorium przeciwgruźlicze. Dla turystów udających się do schr. pod Klimczokiem szlakiem nr 72 — dogodnym PW przyst. PKS Bystra — Sanatorium, na skrzyżowaniu dróg u ujścia doi. Bystrej; dla turystów udających się szlakiem nr 73 dogodny jest przyst. PKS Bystra Górna. Bystrą upodobał sobie świetny malarz beskidzkiego krajobrazu Julian Fałat, którego akwarele można oglądać w muzeum w Bielsku-Białej. Mieszkał on w willi „Fałatówka” w 1. 1910—1929, a grób jego znajduje się na miejscowym cmentarzu. W Bystrej przebywała także w 1896 r. Maria Konopnicka. PW na Magurkę (nr 234), Klimczok przez Bystrą (nr 71, 72), Magurę (nr 73). 14 km Łodygowice (ok. 360 m), rozległa wieś w doi. Żylicy; 2 st. kol.: Łodygowice Górne (bliższa Bielska-Białej) i Łodygowice. Przyst. PKS na linii Bielsko-Biała — Żywiec (15 km od Bielska-Białej). W tej dużej i ludnej wsi istniejącej już w XIV w. znajdują się dwa obiekty zabytkowe godne obejrzenia: kościół paraf, w kępie drzew nad wsią i dwór obronny zw. zamkiem na pd ,-wsch. krańcu wsi na równinie. Kościół z 1634—35 r. przebudowany przez powiększenie nawy i bocznych kaplic w 2 poi. XVIII w. Dobudowano doń także nową wieżę. Jest to budynek drewniany z przyciesią na podmurowaniu, zbudowany na zrąb; jedynie górna część wieży ma konstrukcję słupową. Soboty otaczają kościół z trzech stron; kiedyś otwarte, dziś są zaszalowane i opatrzone półkolistymi okienkami. Kościół stanowi cenny zabytek drewnianego budownictwa typu śląsko-małopolskiego. Wewnątrz, wśród wielu cennych części wyposażenia zwraca uwagę w bocznym ołtarzu z XVIII w. obraz przedstawiający śmierć św. Józefa z napisem ,,Malował Antoni Krząstkiewicz 1841″, jeden z kilku znanych w tym czasie malarzy żywieckich. Dwór obronny wzniesiony w 1 poł. XVII w. na miejscu dawnego drewnianego. Budowę jego rozpoczął w 1629 r. kasztelan krakowski Jerzy Zbaraski, ukończył go Stanisław Warszycki i otoczył „wałem i murem”. W XIX w. dwór przebudowano gruntownie, przez co stracił swój dawny charakter. Murowany piętrowy budynek mieszkalny założony na rzucie prostokąta otaczają fragmenty dawnych fortyfikacji istniejących kiedyś w kształcie kwadratu, z bastionami na narożnikach. Części ich zachowały się dzięki starym drzewom, tworzącym kiedyś park zamkowy. PW na Czupel (nr 238), Magurkę (nr 238, 237) i dla przejścia do Międzybrodzia Bialskiego (nr 238, 240). D3 21 km ŻYWIEC (ok. 350 m), miasto pow. u spływu Soły i Koszarawy w środku Kotliny Żywieckiej, otoczonej zewsząd górami. Ok. 20 000 mieszk. Ważny ośrodek życia gospodarczego i kulturalnego Żywiecczyzny i węzeł komunikacyjny na linii kol. Katowice — Bielsko-Biała — Zwardoń, od której odgałęzia się linia kol. do Suchej. St. kol. i dw. PKS w odl. 1 */i km od rynku. Komunikacja ze śródmieściem linią MKS Browar — Sporysz. Siedziba Oddz. PTTK zasłużonego dla zagospodarowania Beskidu Żywieckiego. Hotel „Miejski”, ul. Kościuszki nr 38, tel. 20-63, 61 MN; restauracja na miejscu; st. tur. PTTK: Żywiec Zabłocie, boisko KS „Czarni”, 24 MN w odl. ok. 2 km od st. kol. — nad zbudowali nowy w 1500 r. już w mieście i zamienili go w okazali) renesansową rezydencję w 1569 r. Przebudowali ją ich sukcesorzy Wielopolscy w XVIII w,, a ostatecznie gruntownych zmian dokonali Habsburgowie M?XIX w. Jest to trzypiętrowa budowla wzniesiona na planie czworoboku wokół prostokątnego arkadowego dziedzińca. Najstarsza część zamku znajduje się na prawo od bramy wejściowej; wraz z czworoboczną wieżą pochodzi z początku XVI w. Zachowały się w niej piękne renesansowe portale, okna i sklepione sale, które pamiętają huczne dworskie zabawy. Przy zamku zabudowania gospodarcze. Dla całości, malowniczą oprawę krajobrazową tworzy ogród zamkowy, założony z początkiem XVIII w. i gruntownie przekształcony w XIX w. Z dawnej jego architektury zachował się murowany domek chiński z 2 poł. XVIII w., zbudowany na rzucie ośmioboku. Żywiec jest ważnym centrum turystyki górskiej i narciarskiej, dzięki kilkudziesięcioletnim tradycjom, zapoczątkowanym przez PTT w 1905 r. i krzewionym obecnie przez tamtejszy Oddz. PTTK. Sprzyja temu dogodne położenie na skrzyżowaniu linii komunikacyjnych kol. i autob. Bezpośrednie połącz, autobusowe do Bielska-Białej, Gilowic, Glinki, Jeleśni, Juszczyny, Rocierzy, Korbielowa, Koszarawy, Krakowa, Kukowa, Lipowej Makowa, Międzybrodzia Bialskiego, Międzybrodzia Żywieckiego, Milówki, Porąbki, Przyborowa, Radziechowych, Rajczy, Rycerki, Sopotni Wielkiej, Suchej, Siemienia, Ujsołów, Węgierskiej Górki, Zawoi, Złatnej i Żabnicy. PW na Grójec (nr 146), Romankę przez Przybór (nr 146), Romankę przez Sporysz, Tokarkę i Sopotnię Małą (nr 147), Kościelec i Jaworzynę przez Zadziele (nr 251).
