Bielsko-Biała-Goleszów-Cieszyn
Trasa ta wiedzie u pn. podnóży Beskidu Śląskiego, który opada wyraźnym progiem i przechodzi w krajobraz łagodny o dalekich horyzontach równinnych „Żabiego kraju”. Kontrast gór i nizin możemy śledzić z okien pociągu; z lewej zamykają horyzont stoki grupy Klimczoka i Błatniej, z prawej otwarta dla wzroku pofalowana równina. Z lewej strony otworzą się na chwilę wyloty doi. Wapienicy i Jasionki, dopiero za Grodźeem i koło Skoczowa krajobraz górski na pd. poszerza się i oddala. To szeroka doi. Brennicy rozdziela gniazdo Błatniej od Równicy i wśród stawów koło Skoczowa wjeżdżamy w doi. Wisły, która górskiej rzeki tu nie przypomina. W otoczeniu doliny ciemnieją lesiste wały i zjawia się znów nowa sylwetka Czantorii stromo opadającej ku wzgórzom goleszowskim i cieszyńskim. Pociąg przewija się między wzgórzami, które raz zamykają, raz otwierają widok ku pd. zach. na dalekie pasmo Beskidu Śląskiego za Olzą. Bielsko-Biała (Dl). 4 km Bielsko Górne (ok. 339 m), przyst. kol.; krótkie dojście do Starego Bielska (Dl) 8 km Wapienica (ok. 370 m), osiedle ciągnące się wzdłuż potoku o tej samej nazwie. Znajduje się tu kilka zakładów przemysłowych m. in. Starobielska Fabryka Kos, produkująca kosy żni- wiarskie i inne narzędzia gospodarcze oraz fabryka pił i narzędzi, jedyna w Polsce tego rodzaju, znana już przed I wojną światową. Zabytkowy budynek starej szkoły pochodzący z XVIIT/XIX w. Wapienica jest niewielkim lecz miłym wczasowiskiem FWP. PW na Błatnię przez Palenicę (nr 82) i Klimczok przez Szyndzielnię (nr 77). 11 km Jaworze — Jasienica (ok. 360—380 m) dwie wsie, których Jaworze położone na pd. od linii kol. ma charakter uzdrowiska. W Jaworzu Górnym znajdują się domy wypoczynkowe FWP. Powstały w 1862 r. zakład wodoleczniczy dysponuje kąpielami borowinowymi, dzięki pokładom borowiny u podnóża Palenicy. Przebywali tu Wincenty Pol, Maria Konopnicka. W miejscowej szkole działał Jan Łysek, poeta ludowy pochodzący z Jaworzynki. Znajduje się tu także sanatorium przeciwgruźlicze dla dzieci. Warto zwrócić uwagę na klasycystyczny pałac z końca XVIII w. zbudowany przez hr. Arnolda Saint Genois, mieszczący Państw. Młodzieżowy Zakład Wychowawczy. W parku kilka okazów wiekowych dębów o obw. ok. 3m, jeden z blizną po uderzeniu pioruna. W środku osiedla pomnik braterstwa broni i wdzięczności dla Armii Radzieckiej. Zakłady przemysłu drzewnego. PW na Błatnią przez Ostry (nr 80) oraz przez Łazek i Czupel (nr 81). 15 km Grodziec Sl. (ok. 330 m), starodawna wieś, jeden z kilku warownych punktów w pn. części dawnego księstwa cieszyńskiego. Na pd. od st. kol. w malowniczym parku dawny zamek z dwoma wieżami i zabudowania gospodarcze mieszczące dziś stację naukowo-badawczą Instytutu Zootechnicznego. Zamek niegdyś gotycki pochodzi z XIV w., lecz przebudowy z XVII w. nadały mu cechy renesansowe. W okresie wojen husyckich miała być w tym zamku raubriterowska siedziba. Grodziec ma niezwykłą osobliwość przyrodniczą, jest nią rosnący w pobliżu toru kolejowego najgrubszy i prawdopodobnie najstarszy na Śląsku Cieszyńskim dąb o wys. ok. 15 m i obwodzie 8 m na wysokości 2 m. Mniejsze lecz również okazałe dęby rosną w parku i miały być sadzone wg tradycji na pamiątkę przemarszu oddziałów polskich J ana III Sobieskiego spieszących pod Wiedeń. Warto wspomnieć, że w pobliskiej wsi Bielowicko (ok. 2 km) znajduje się zabytkowy drewniany kościół z XVII w. PW na Błatnią przez Łazek (nr 83). 23 km Skoczów (297 m) miasto nad Wisłą, u ujścia do niej dopływów Błatnicy i Brenniey, ok. 7000 mieszk. Hotel, ul. Ustrońska 60; tel. 181, restauracje, apteka, 2 przychodnie lekarskie, kino, biblioteka publiczna: siedziba wielu zakładów przemysłowych, m. in. zakłady wyrobów filcowych (znane kapelusze), przemysłu wełnianego materiałów budowlanych, zakłady należące do cieszyńskiej wytwórni silników elektrycznych, fabryka sprzętu rolniczego. Powstanie miasta przypada na XIII w. Pierwotna osada, wg podania, miała leżeć nad pot. Błatnica, w miejscu zw. Diabelski Młyn i miała zapaść się pod ziemię. Opowiada jedna śląska „bojka”, że pewna biedna kobieta przyszła do Skoczowa zimą na targ z jajkami, lecz nikt z mieszczan nie chciał ich kupić. Na domiar złego, gdy poszła do studni po wodę pośliznęła się na lodzie i rozbiła całą kobiałkę jajek. Wówczas miała zawołać: Oby cale miasto, którego mieszkańcy nie mają serca dla biednej zapadło się w ziemię. Jej przekleństwo spełniło się, a nieliczni mieszczanie, którzy uszli z życiem zbudowali nowe miasto „o skok” od dawnego. Z zabytków godzien obejrzenia w rynku barokowy ratusz z wieżą z 1791 r. i w pobliżu, rynku kościół paraf, pochodzący z końca XVIII w.; przed nim barokowe figury świętych. Przy ul. Bielskiej zabytkowy dom z mansardą, w którym mieszkała Maria Ludwika, późniejsza żona Napoleona. Warto od fary podejść na zach. na Górkę Wilamowicką dla roztaczającego się stąd widoku na Beskid Śląski od grupy Szyndzielni i Klimczoka przez Błatnią i wychylające się spoza niej pasmo Skrzyczne- go, aż po Czantorię już na prawo od otwierającej się przed nami dol. Brennicy i Wisły. ,, Przy szły góry ciekawe I stanęły półkolem, Ale Skoczów pozostał Jak urodził się — w dole”. — pisał kiedyś Jan Sztaudynger, opisując tę panoramę. Po drodze na Górkę Wilamowicką mijamy figurę Jonasza z rybą, a na stoku kaplicę błog. Jana Sarkandra, który w Skoczowie urodził się w 1576 r. Na rynku jego figura. W czasie ostatniej wojny, gdy w mieście przyszli do głosu od dawna sprzyjający Niemcom ślązakowcy, mający tutaj dość silne oparcie wśród sfer kupieckich — inteligencja polska była pierwszą ofiarą szczególnie ostrych represji i prześladowań. M. in. uwięziony został znany pisarz Gustaw Morcinek, tak blisko związany twórczością z Beskidem Śląskim i stale mieszkający w Skoczowie. Węzeł komunikacji kol. (połączenie na Chybie) i aut. bezpośrednie połączenia z Cieszynem, Bielskiem-Białą, Katowicami, Brenną, Ustroniem, Wisłą, Koniakowem i Istebną. PW na Błatnią przez Górki i Łazek (nr 84) i Równicę przez Lipowiec i Lipowski Groń (nr 60). 29 km Goleszów (ok. 310 m) miejscowość przemysłowa z wielką cementownią (cement portlandzki), znana także z osiągnięć sportowych braci Tajnerów. W 1935 r. robotnicy cementowni w walce o polepszenie ciężkich warunków bytu, zorganizowali strajk, w czasie którego doszło do krwawych starć z policją. W czasie wojny, wielu mieszkańców Goleszowa poniosło śmierć z rąk okupanta. Pamięć ich uczczono granitowym pomnikiem, który znajduje się przed budynkiem GRN. Osada pochodzi z XIfi w. należy więc do najstarszych w Beskidzie Śląskim. 2 kościoły, z tego jeden ewangelicki z 1785 r. Ciekawym źródłem do dziejów Goleszowa jest księga rachunków, którą prowadził proboszcz goleszowski Szymon Hitretius za panowania Jana III Sobieskiego. Kronikarz ten zanotował w 1683 T.:„Na Święty Duch nie było ludzi na nabożeństwie dla marszu wojaków polskich przez Cissownice na Turka maszerujących”. Ponieważ Zielone Święta (Święty Duch) przypadały w tym roku na ostatnie dni maja, przeto wskazuje to, że wojska polskie zaczęły zdążać na stronę Austrii przed Turkami już w maju, podczas gdy główne siły ruszyły spod Krakowa dopiero 14 sierpnia tego roku i nie przechodziły przez Bielsko i Cieszyn, lecz bardziej na pn. przez Mysłowice, Piekary, Tarnowskie Góry i Racibórz. Nad Goleszowem wznosi się od pn. widokowy Chełm (450 m), z ośrodkiem kolonijnym i spółdzielnią produkcyjną, od pd. Jasieniowa zbudowana z wapieni i margli, wykorzystywanych przy produkcji cementu i transportowanych kolejką powietrzną do cementowni. Wzgórze to wyróżnia się ciekawą odrębną roślinnością i rzadkimi jej zespołami. Odgałęzienie linii kol. do Ustronia i Wisły Głębców (D7). Połączenie PKS z Cieszynem przez Puńców i Dzięgielów. 33 km Bażanowiee (ok. 305 m), wieś gdzie w 1824 r. urodził się Paweł Stalmach, zasłużony działacz narodowy Śląska Cieszyńskiego i obrońca praw polskich w okresie naporu germanizacyjnego, założyciel i redaktor ,,Tygodnika Cieszyńskiego”, późniejszej ,,Gwiazdki Cieszyńskiej”, twórca Macierzy Polskiej, która w obronie polskości i w krzewieniu świadomości narodowej położyła duże zasługi. We wsi majątek Zespołu Techników Rolnych. PW na Czantorię przez Tuł (nr 1,5, 7). 37 km Mnisztwo (ok. 300 m), niewielka wieś na pd. od przyst. kol. przed Cieszynem. 39 km CIESZYN (ok. 280—300 m), miasto pow. nad Olzą, ok. 23 000 mieszk. Zbudowane na obu brzegach Olzy, część prawobrzeżna najstarsza należy do Polski, lewobrzeżna zw. Czeskim Cieszynem do CSRS. Hotel „Pod Jeleniem”, Rynek nr 20, tel. 18-40, 115 MN. Kilka restauracji, 2 szpitale, 5 przychodni lekarskich, 3 apteki, stacja pogotowia ratunkowego liczne szkoły ogólnokształcące i zawodowe o długich i świetnych tradycjach jak np. seminarium nauczycielskie, dziś liceum pedagogiczne, zasłużone dla polskości Śląska Cieszyńskiego; dom kultury, teatr im. A. Mickiewicza, kino, biblioteka publiczna, muzeum (ul. Regera nr 6 „Kamienica Demlowska”) założone w 1800 r. przez LeopoldaSzersznika posiada 4 działy: archeologiczny, etnograficzny, historyczny oraz dział sztuki, o łącznej ilości 8000 eksponatów, przeważnie związanych z kulturą duchową i materialną regionu cieszyńskiego. Znajduje się tu również wspaniały księgozbiór (ponad 50 tys. tomów), częściowo pochodzący z biblioteki Szersznika, Stalmacha i z daru Kraszewskiego. Znajdują się tu także bezcenne zbiory archiwalne m. in. akta Komory Cieszyńskiej. W kamienicy na rynku wspaniały zbiór B. Kończakowskiego. Przy ul. Menniczej nr 14, tel. 10-86 siedziba Oddz. PTTK, który od swego założenia w 1910 r. w trudnych i nie sprzyjających warunkach podjął skuteczną walkę o polskość turystyki w Beskidzie Śląskim i położył duże zasługi w jego zagospodarowaniu turystycznym. Rozwinięty przemysł, m. in. Zakłady Wytwórcze Silników Elektrycznych M-2, fabryka narzędzi, Zakłady Cukiernicze „Olza”, browar produkujący przede wszystkim piwo słodowe. Zbiegają się tu linie kol. do Zebrzydowic (na pn.) i do Bielska- Białej (na wsch.); bezpośrednie połączenia PKS z Cieszyna do Bielska-Białej, Goleszowa, Istebnej, Jaworzynki, Koniakowa, Lesznej Górnej, Skoczowa, Ustronia i Wisły. Dzieje miasta i księstwa cieszyńskiego omówiono w rozdziale „Na tropie dziejów”. Zabytkowa wieża, kaplica i część murów obronnych, stanowiące pozostałość dawnego zamku. Kaplica, rotunda romańska pochodząca z czasów, gdy benedyktyni osiedlili się w 1211 r. w Cieszynie, została zrekonstruowana w 1950—54 r. Przeszłość tego zabytku cofają niektórzy badacze jeszcze dalej. Wieża piastowska, jedyna obronna baszta z dawnego zamku zbudowanego w XIV w. przez ks. Przemka na miejscu poprzedniej drewnianej budowli. Zamek ten otaczały niegdyś podwójne mury z basztami na narożnikach; ocalała z nich tylko jedna. Poniżej znajdował się tzw. dolny zamek z zabudowaniami gospodarczymi m. in. browarem książęcym, a opodal wznosiła się jedna z trzech bram miejskich zw. Wodną, ze zwodzonym mostem od strony Olzy. Czas zniszczył ów dolny zamek, a na jego miejscu Habsburgowie postawili w 1 poł. XIX w. zamek klasycystyczny. Po pn. stronie Bobrówki znajduje się stary cmentarz, gdzie spoczywali Karol Miarka i Paweł Stalmach, zasłużeni działacze i bojownicy o narodowe i kulturalne uświadomienie Śląska Cieszyńskiego. Prochy ich przeniesiono następnie (1937 r.) na cmentarz komunalny przy ul. Armii Ludowej (dawnej Polnej). Wspomniany stary cmentarz był miejscem kaźni i masowego rozstrzeliwania Polaków, Czechowi Włochów, nie chcących służyć zbrojnie hitlerowcom. Obok znajduje się starożytny kościółek z XV w. Spod zamku ul. Armii Czerwonej i przecznicą w lewo dostajemy się na pl. Teatralny, gdzie wznosi się teatr zbudowany w 1910 r. Występują w nim teatr z Bielska-Białej, cieszyński, beskidzkie zespoły pieśni i tańca, chór „Harmonia” oraz Cieszyńska Orkiestra Symfoniczna. W pobliżu teatru budynek starej piastowskiej mennicy. Na pl. Londzina kościółek Sw. Trójcy pochodzący z 1585 r. wzniesiony przez cieszyńskich protestantów; poniżej niego stary cmentarz 3000 mieszczan zmarłych na dżumę. Niedaleko kościół i klasztor Bonifratów z 1700 r., przy pl.Kościelnym kościół ewangelicki z 1709 r. z 73-metrową wieżą, najwyższą w Cieszynie, U wylotu ul. Szersznika wznosiła się dawniej trzecia miejska brama zw. Wyższą Bramą. Przy tej ulicy stoi kościół pojezuicki z końca XVIII w. i dawny budynek szkolny, w którym pracował zasłużony twórca muzealnictwa Śląska Cieszyńskiego Leopold Szersznik. Opodal przy tej samej ulicy mieściła się założona w 1861 r. czytelnia ludowa, tak ważna w dziejach walki o polskość tej ziemi. Na rynku zwraca uwagę ratusz z barokową wieżą, a po zach. stronie urocze kamieniczki z 1800 r. z podcieniami. Współczesne życie skupia się w Domu Kultury, stojącym obok poczty po przeciwnej stronie rynku. W pobliżu kościół paraf., dawny kościół podominikański, w którym dawny gotyk uległ przy odnawianiu zniekształceniom. W kościele tym znajdowały się grobowce książąt cieszyńskich, lecz ocalała z nich jedynie rzeźba nagrobna, przypuszczalnie ks. Przemysława, z początku XV w. Można stąd zejść do studni Trzech Braci, zbudowanej na miejscu legendarnego spotkania trzech synów Leszka i niżej na ul. Na Przykopie, znaną jako Cieszyńska Wenecja, gdzie nad wodą zachowały się malownicze starodawne domy. Zieloną ozdobą Cieszyna jest park miejski na stoku nad młynówką, ciągnący się od pomnika Mieszka (dłuta Raszki) po skocznię narciarską aż do Olzy. Rośnie tu stary las liściasty, kryjący w swym poszyciu rzadkie żółtozielone kwiaty cieszynianki (Hacguetia epipactis). Ponurym wspomnieniem niedzieli 20 marca 1942 r., kiedy to Niemcy powiesili 24 Polaków, jest wzniesiony w pobliżu nad Olzą „pod Walką” pomnik upamiętniający męczeństwo wiernych Ojczyźnie Polaków. Bardzo piękny widok na miasto i okolicę Cieszyna, Czantorię i Beskid za Olzą, roztacza się ze wzgórza zw. Małym Jaworowym. Wychodzi się na nie ul. Wyższa Brama i ul. Górną minąwszy wyżej osiedle mieszkaniowe ZOR. Wzgórze to nazywano dawniej Górą Szubieniczną, gdyż kat cieszyński wieszał tu złoczyńców i zbójników, m. in. miano tu stracić Ondraszka.
